Kosovë: Gratë sipërmarrëse të agrobiznesit

Në fshatin Komogllavë të komunës së Ferizajt në Kosovë, Arbresha Beqiri kujdeset për lopët dhe viçat e saj. Prej 14 vitesh, ajo dhe bashkëshorti, bashkë me pjesën tjetër të familjes, zotërojnë fermën, e cila është burimi kryesor i financave.

“Ne kujdesemi për 30 lopë qumështore dhe 10 viça. Në ditë marrim 450 litra qumësht dhe e dërgojmë në pikën grumbulluese. Atje përpunohet dhe shpërndahet më tej” – thotë për DW sipërmarrësja e re.

Emigrimi, me shpresën për një të ardhme më të mirë

Në vitin 2022 ajo dhe bashkëshorti morën rrugën e migrimit për në Slloveni, ku menduan të ndërtojnë jetën. Pasi qëndruan atje për pak kohë, vendosën të kthehen në fshat dhe të rigjallërojnë biznesin familjar. Një grant i dhënë nga Ministria gjermane për Bashkëpunimin dhe Zhvillimin (BMZ), përmes shoqatës humanitare “CARE”, u mundësoi të blinin pajisje për punimin e tokës dhe ushqyerjen e bagëtive.

Çdo anëtar i familjes Beqiri investon pjesën më të madhe të kohës për fermën. Megjithatë, ajo që duket se e shijon më tepër sipërmarrjen është Arbresha. “Është mirë të jesh e pavarur dhe të punosh si për vete ashtu edhe për fëmijët, për familjen. Unë kujdesem si për vajzat, ashtu edhe për fermën” – thotë ajo.

Dikur refugjate lufte, sot sipërmarrëse

Pak kilometra larg Prishtinës, në Bërnicë të Poshtme, Gjyla Thaçi po kontrollon specat në serrën e saj. Ajo ka përfunduar ditën e saj të punës si mësuese e shkencave juridike dhe pjesën e mbetur të ditës e kalon tek sipërmarrja e re, për të cilën ndihet krenare.

E rritur që fëmijë mes bujqësisë, Gjyla nuk u shkëput kurrë nga dashuria për tokën dhe të mbjellat. Sot ajo zotëron serrën prej 200 metrash katrorë, ku kultivon perime të freskëta. Por fillimisht, pa marrë mbështetjen nga fondet e BMZ, produktet rriteshin në fushë, çka nënkuptonte sfida më të mëdha për Gjylën.

“Fillimisht ka qenë e vështirë. Ka pasur sfida, sepse kultivimi i bimëve jashtë serrave ka një rrezikshmëri të lartë, për shkak të kushteve atmosferike. Mirëpo kur ndërtuam serrën, iu shmangëm rrezikut dhe kultivimi u bë më i mirë dhe me rendiment më të lartë” – thotë Gjyla për Deutsche Welle-n.

Kosova – “Vendi i mundësive”

Gjatë luftës, ajo dhe familja e saj jetuan për rreth tre vjet në Austri. Por me mbarimin e luftës, ata nuk kishin asnjë dilemë për rikthimin. “Ndihem mirë në vendin tim. Kosova është vend në tranzicion dhe dihet që ka shumë sfida, por këtu është vendi i mundësive. Vetëm të kesh dëshirë dhe vullnet”.

Edhe Makfire Avdiu, nga fshati Gaçkë në Ferizaj, u largua me familjen drejt Gjermanisë për t’i shpëtuar luftës. Atje fitoi eksperiencë duke punuar në serrë, dije të cilat po i përdor edhe sot. Njësoj si Gjyla, ajo u rikthye në Kosovë dhe sot zotëron serrën 300 metra katrorë, multikultivatorin dhe panelin diellor, të cilat i vijnë në ndihmë për të gjitha proceset bujqësore. “Bimëve duhet t’u rrish gati. Bima nuk të pyet nëse je lodhur, nëse është vapë apo natë, por duhet të kujdesesh për të. Për serrën duhet të zgjohesh herët dhe të punosh në mbrëmje, deri vonë” – thotë Makfirja.

Në rrugëtimin e saj drejt sipërmarrjes, ajo ka ndeshur dhe paragjykime, të cilat çuditërisht i ka ndjerë më së shumti nga gratë e tjera.

“Ua tregoj rrugëtimin tim dhe se çfarë do të thotë të jesh e pavarur, të punosh vetë dhe të kesh kartën tënde të bankës e të mos varesh nga burri. Derisa të kem shëndet edhe jetë, nuk ndalem”.

“Gratë për gratë”: Financa më të mira, ndryshim mentaliteti

93 gratë fermere të Kosovës u mbështetën financiarisht nga BMZ përmes “CARE” dhe organizatave vendase. Projekti IWKA – “Përfshirja e grave në biznesin bujqësor në Kosovë” ofroi grante deri në 10 mijë euro dhe trajnime në sipërmarrje.

“Ajo çfarë ne bëjmë shpeshherë, është të ndezim shkëndijën e tyre sipërmarrëse, idenë që ato kanë. Gratë mësohen që produktet të cilat shpesh i falin, t’i shesin, sepse kanë mundësi të fitojnë. Dhe ndryshimi i mentalitetit që një grua e pashkolluar nuk mundet të jetë fitimprurëse dhe të gjenerojë të ardhura, ndryshon me programin tonë” – thotë Iliriana Gashi, drejtore ekzekutive nga shoqata “Gratë për gratë”.

Gratë sipërmarrëse – të cilat prodhojnë ajvar, piper të kuq, punojnë me nxjerrjen e mjaltit, kultivojnë perime – janë organizuar tashmë në katër shoqata, përmes të cilave synojnë të

frymëzojnë edhe gratë e tjera që dëshirojnë të hyjnë në tregun e sipërmarrjeve të vogla nëpër fshatra. Edhe pakicat në Kosovë janë pjesë e programit. “Kemi themeluar shoqatën në mënyrë që të jemi të dukshme, të bëhemi një. Në të ardhmen planifikojmë që të rekrutojmë edhe të tjera gra që janë ‘të padukshme’ e t’u ndihmojmë atyre t’ia dalin mbanë e të bëhen pjesë e kësaj sipërmarrjeje” – thotë Dragana Simiç, sipërmarrëse serbe që jeton në zonën e Graçanicës.

Suksesi i njërës grua, ndikon tek të tjerat

“Kemi parë që shpeshherë bizneset të cilat i kanë themeluar gratë, janë shndërruar në biznese familjare dhe u janë bashkangjitur burrat, djemtë, vajzat, e gjithë familja. Janë ato që në anglisht quhen “role models”. Janë gra të cilat japin shembull. Shohim që në një fshat ku gruaja ka pasur sukses dhe familja e ka jetën më të mirë, ka më pak rezistencë nga ana e familjeve të tjera në të njëjtin komunitet” – thotë Iliriana Gashi.

Ndihmë ligjore falas për problemet e pronësisë

Një ndër sfidat ligjore për këto gra sipërmarrëse ka qenë problemi i pronësisë. Në shumicën e rasteve, emri i tyre nuk rezultonte zyrtarisht në certifikatën e pronësisë.

Atyre iu ofrua ndihmë ligjore falas gjatë të gjithë procesit, në mënyrë që të kapërcehej ky ngërç ligjor. “Kemi advokuar përmes Zyrës së Noterisë në Kosovë dhe kemi arritur që përmes një dokumenti noterial të tejkalojmë këtë problem dhe këto gra të kenë mundësi të aplikojnë me një dokument të vërtetuar noterial se prona për të cilën është menduar të investohet përmes këtij projekti, të evidentohet si pronë që për momentin nuk është në emër të aplikueses apo bashkëshortit të saj por është në proces gjyqësor dhe nuk ka kundërshtim për pronën” – thotë Memli Ymeri, drejtor ekzekutiv i “Programi për të Drejtat Civile” në Kosovë.