Kushtetuta e brishtë e Kosovës

Shkruan: Agim Vuniqi

Nga kriza në krizë…!

Kriza e dikurshme e shkaktuar nga presidenti Hashim Thaçi, me manovrat e tij për të anashkaluar vullnetin e votuesve dhe për të imponuar një qeveri jashtë mandatit popullor, duket sot si një pararendëse e asaj që po përjeton Kosova në vitin 2025. Edhe atëherë, Thaçi shfaqej jo si unifikuesi i vendit, por si një udhëheqës i mbyllur në interesat e tij dhe rrethit të tij politik, duke përdorur takime të fshehta, marrëveshje nën tavolinë dhe presion mbi grupet parlamentare, veçanërisht ato të minoriteteve, për të krijuar një realitet politik jokushtetues
Sot, vendi ndodhet sërish para një krize të ngjashme, por me protagonistë të tjerë. Presidentja Vjosa Osmani, e cila dikur ngrinte zërin kundër ndërhyrjes së presidentit në rendin kushtetues, tani akuzohet se ka tejkaluar kompetencat e saj duke tërhequr një kërkesë nga Gjykata Kushtetuese dhe duke sulmuar publikisht trupën gjyqësore. Kjo lëvizje e saj ka ndezur debat të ashpër mbi legjitimitetin e institucioneve, duke rikthyer dyshimet se gjyqtarët kushtetues janë politikisht të varur – një plagë e hapur që s’është mbyllur që nga koha kur u vendosën nga marrëveshje mes partive të mëdha.

Ngjashmëria me vitet e kaluara është e frikshme: edhe atëherë, si sot, marrëveshjet politike bëheshin në errësirë, deputetët mbaheshin të mbyllur nga partitë, dhe publiku mbahej jashtë vendimmarrjes për fatin e vendit. Në vend të transparencës dhe ndërtimit të besimit, dominoi kultura e “shoqërive vëllazërore” të mbyllura, ku vendimet kryesore merren larg syve të qytetarëve.

Në këtë mjedis, Gjykata Kushtetuese është sërish arenë e betejës për pushtet. Në vend që të jetë gardiane e kushtetutës, ajo shihet si instrument i lojërave politike. Ky perceptim, i trashëguar nga e kaluara, e gërryen besimin e publikut dhe e vendos sistemin kushtetues në rrezik kolapsi. Situata aktuale, ku presidentja sfidon publikisht vendimmarrjen e gjykatës dhe kryeministri Kurti në detyrë reagon me te drejtë me akuza për puç institucional, nuk është thjesht një krizë politike – është një krizë e plotë e rendit kushtetues.

Historia botërore na ka treguar se krizat e tilla, kur nuk zgjidhen me mekanizma demokratikë e të pranuar nga të gjithë, mund të degradojnë në destabilitet të dhunshëm. Rasti i krizës kushtetuese në Rusi më 1993, ku përplasja mes presidentit dhe parlamentit u zgjidh me tanke, ndërsa në Kosovë protestat me mesazh politik kundër Gjykatës Speciale e organizuar nën hije nga promovuesit e saj, janë një paralajmërim i errët për çdo demokraci të brishtë. Kosova nuk mund të lejojë të ndodhë një skenar ku konfliktet institucionale degjenerojnë në mosfunksionim total.

Zgjidhja e domosdoshme për të ardhmen kushtetuese

Kosova ka nevojë për një reformë kushtetuese që largon njëherë e mirë çdo mundësi të presidentit, kryeministrit apo gjykatësve kushtetues për të manipuluar rendin demokratik. Kjo do të nënkuptonte:

– Zgjedhje të drejtpërdrejta për presidentin – duke i dhënë atij një mandat të qartë nga populli, por edhe duke kufizuar fuqitë e tij ekzekutive për të mos ndërhyrë në krijimin apo rrëzimin e qeverive.

– Emërim i gjykatësve kushtetues nga një proces i pavarur dhe transparent, me verifikim publik të kandidaturave dhe miratim nga një shumicë e kualifikuar e parlamentit.

– Mekanizëm i detyrueshëm për zgjidhjen e krizave – në rast bllokimi institucional, shpërndarja e parlamentit dhe zgjedhje të reja të jenë opsioni automatik.

– Sanksione kushtetuese për çdo ndërhyrje politike që devijon nga rendi i parashikuar në kushtetutë.

Pa këto ndryshime, Kosova do të vazhdojë të endet në një cikël të pafund krizash, ku çdo aktor i radhës do të përdorë precedentët e të tjerëve për të justifikuar shkeljet e veta. Kriza e sotme nuk është thjesht përplasja e Osmanit me Kushtetuesen, ashtu si dikur nuk ishte vetëm ambicia e Thaçit – është prova se sistemi aktual ka dështuar të parandalojë abuzimin me pushtetin. Vetëm një kushtetutë e forcuar, e imunizuar ndaj manipulimeve, mund t’i japë Kosovës stabilitetin dhe besimin e nevojshëm për të ardhmen. @followers, @highlight