Kriza politike dhe tensionet me Serbinë –Martinov jep alarmin për Kosovën

Në një intervistë publicisti dhe analisti serb Zlatoje Martinov flet hapur për krizën politike në Kosovë, tensionet e fundit në marrëdhëniet Kosovë–Serbi, dështimin e Bashkimit Evropian në dialogun ndërmjet dy vendeve, si dhe për mungesën e reflektimit në shoqërinë serbe mbi të kaluarën.

Ai thekson se për Kosovën nuk ka alternativë tjetër përveç zgjedhjeve të reja dhe paralajmëron se një bllokadë e re do të ishte e rrezikshme për pozitën ndërkombëtare të vendit.

Në këtë intervistë të thelluar, Martinov sjell një perspektivë kritike dhe realiste mbi zhvillimet aktuale në rajon dhe ofron mesazhe të qarta për klasën politike dhe qytetarët e të dy vendeve.

Zlatoje Martinov

Kosova vazhdon te jete pa institucionet e reja, si e komentoni bllokadën e krijuar dhe cila do te ishte zgjidhje?

Gjithçka do të varet nga kush do të jetë më bindës në deklaratat e ardhshme për publikun: opozita, e cila fajëson qeverinë, përkatësisht Kurtin, për bllokadën dhe ngecjen politike të Kosovës në një moment të ndjeshëm gjeopolitik në Evropë dhe në botë, apo Kurti, i cili fajëson për bllokadën opozitën që nuk pranoi një kompromis.

Opozita mund të luajë në kartën e mungesës së popullaritetit të Kurtit në BE dhe gjithashtu në SHBA, sepse si i majtë, ai nuk pajtohet me gjithçka që Perëndimi kërkon prej tij, domethënë, ai di si ta kundërshtojë atë, gjë që askush nga opozita nuk guxoi ta bënte kur ishte në pushtet. Publiku i Kosovës do të japë gjykimin e tij për këtë në zgjedhjet e jashtëzakonshme. Por kam frikë se elektorati është shumë i ndarë, kështu që një bllokim është i mundur përsëri. Kjo nuk do të ishte në favor të Kosovës dhe pozicionit të saj ndërkombëtar.

 Arrestimi i Igor Pepoviq ka rikthyer “tensionet” Kosove- Serbi, madje Kurti dhe Vuciq kanë këmbyer replika në media, kurse ky i fundit edhe ka paralajmëruar për ‘pasoja të papërshkrueshme’. A mund të tentojë Vuciq ta destabilizojë përsëri veriun e Kosovës dhe a do të duhej që ndërkombëtarët të ndërmarrin diçka për këto deklarime?

Zlatoje Martinov: Arrestimi i Igor Popoviçit ngriti tensione, por nuk do të ketë “pasoja të paparashikuara”, siç deklaron Vuçiç.

Së pari, ai ka shumë probleme të brendshme, domethënë në vetë Serbinë, së dyti, ai e di shumë mirë se BE-ja dhe SHBA-ja nuk e kanë harruar Banjskën dhe se çdo përpjekje e re e armatosur do të kishte “pasoja të pallogaritshme” për të. Vuçiç ka kohë që ndërton ndërtesa në fushën e Sremit dhe po përgatit EXPO 2027 sepse dëshiron t’i tregojë botës një Serbi gjoja “të fortë dhe paqësore”, por në fakt dëshiron ta promovojë veten si një “ndërtues i palodhur i një ngacmuesi më të madh se Tito”.

Burime të mëdha, vërtet të mëdha financiare janë investuar në këtë projekt, i cili nuk është gjë tjetër veçse një fond politik i Vuçiçit, një kapital i vdekur, në kurriz të neve taksapaguesve, dhe i cili, si një gjë krejtësisht joproduktive, do të prodhojë vetëm humbje në të ardhmen dhe do të kërkojë mirëmbajtje të madhe dhe të kushtueshme (gjë që, natyrisht, nuk mund të jetë e tillë, dhe të gjitha ato pavione dhe ndërtesa megalomane, përfshirë “stadiumin e madh kombëtar” do të mbulohen me bimësi brenda 5-6 vjetësh!) në mënyrë që ndonjë veprim i armatosur si ndonjë Banjska e re ta shkatërrojë në mënyrë të pamatur të gjithën. Megjithatë, kjo nuk do të thotë që nëse do të krijoheshin kushtet në skenën ndërkombëtare (për shembull, tërheqja e plotë e SHBA-së në izolacionizëm, dobësimi i BE-së dhe, për shembull, dominimi botëror i Kinës dhe Rusisë) ai nuk do të përpiqej. Por për të ardhmen e parashikueshme kjo është jashtë diskutimit. E tëra çfarë i ka mbetur janë sulmet verbale.

A po dështon Bashkimi Evropian në menaxhimin e dialogut Kosovë–Serbi, dhe a duhet që SHBA-ja të marrë një rol më dominues?

Zlatoje Martinov: BE-ja nuk po e menaxhon më dialogun midis Serbisë dhe Kosovës, ai dialog në kuptimin dhe formatin e vërtetë nuk ekziston më. Niveli i ekspertëve mbeti. A duhet të përfshihet SHBA-ja? Nëse do të ishte një Amerikë para Trumpit, do të ishte në rregull, madje e dëshirueshme, që Amerika të merrte përsipër dialogun. Amerika e Trumpit, megjithatë, është shumë e paparashikueshme dhe shpesh e paqëndrueshme. Trumpi i ndryshon vendimet e tij çdo orë.

Megjithatë, gjëja më e rëndësishme për Kosovën është të ruajë një marrëdhënie të fortë me Trumpin, gjë që Kurti nuk ka qenë gjithmonë në gjendje ta bëjë. Është shumë e rëndësishme për Kosovën që forcat e NATO-s të mbeten në stilin Bond. Mosndjekja e pakënaqësisë ndaj Trumpit në asnjë mënyrë është e domosdoshme për sigurinë dhe stabilitetin e Kosovës.

Zlatoje Martinov: Gjithmonë kam qenë kundër çdo nacionalizmi dhe sigurisht nacionalizmit në Serbi. Seanca e famshme e 8-të dhe kurorëzimi i Millosheviqit zgjuan nacionalizmin serb, deri atëherë të fjetur. Ata filluan të flisnin hapur për Serbinë e Madhe. Një politikë e tillë, e bazuar në parimin e gjykatave të bashkuara, gjeneroi nacionalizma të tjerë dhe çoi në shpërbërjen e Jugosllavisë dhe luftëra në Slloveni, Kroaci, BeH dhe Kosovë. Që nga viti 1991, kam qenë në qarqet kundër luftës dhe paqes në Serbi.

Ashtu si Natasha Kandiç, Sonja Biserko, Vesna Peshiç dhe aktiviste të tjera kundër luftës dhe kundërshtare të regjimit të Millosheviqit, ne morëm kërcënime të ndryshme. Siç është edhe sot, në fund të fundit, sepse nacionalizmi serb u rikthye me ardhjen në pushtet të Vučić-it, në një mënyrë të madhe  (dhe më 5 tetor 2000, menduam se ai ishte mundur!).

Dhe kështu, për fat të keq, mbyllëm përsëri një rreth nga i cili Serbia nuk mund të dalë kurrë!

Cili është mendimi juaj për mënyrën se si Serbia, si shtet dhe si shoqëri, e përjeton dhe e trajton ende çështjen e Kosovës? A po e pengon kjo e kaluar pajtimin?

Zlatoje Martinov: Politika e Serbisë së Vuçiçit – (ajo e brendshme është autokratike, d.m.th. kemi sundimin personal të një njeriu, dhe ajo e jashtme është agresive ndaj fqinjëve dhe veçanërisht ndaj Kosovës) nuk kontribuon në bashkimin e popujve ose në pajtim. Përkundrazi, krijohen antagonizma të reja dhe zgjohen armiqësi të vjetra historike.

A ekziston sot hapësirë reale në Serbi për një debat të ndershëm mbi të kaluarën, veçanërisht mbi krimet e luftës dhe përgjegjësinë morale e politike të udhëheqësve serbë gjatë viteve ’90?

Zlatoje Martinov:  Nuk ekziston. Ekziston vetëm në qarqe alternative, OJQ-sh, të cilave edhe unë vetë u përkas. Qeveria që kontrollon absolutisht gjithçka në Serbi, jo vetëm median, por që ka depërtuar në mënyrë difuze në poret më të vogla të shoqërisë, e bën të pamundur që qytetari mesatar të mendojë vetë. Edhe shumica e studentëve protestues që janë kundër autokracisë së Vuçiçit nuk janë të lirë nga narrativa nacionaliste serbe. Mendimet disfatiste të shumë protestantëve të rinj të shprehura në takime se nuk kishte gjenocid në Srebrenicë, se Mladiçi dhe Karaxhiçi janë heronj dhe jo kriminelë lufte, se “Kosova është zemra e Serbisë”, etj.

Ju keni theksuar shpesh nevojën për afrimin e popujve dhe jo për nxitjen e ndasive. A shihni ndonjë potencial për bashkëpunim kulturor dhe njerëzor mes serbëve dhe shqiptarëve, sidomos mes të rinjve?

Zlatoje Martinov:  Megjithatë, ka vend për bashkëpunim kulturor dhe çdo bashkëpunim tjetër midis të rinjve nga qarqet alternative në të dy vendet: kemi bashkëpunim midis të rinjve nga Kosova dhe Serbia në kuadër të projektit MIRDITA/GOOD DAY. Këto janë bërë tashmë takime tradicionale dhe punëtori e ekspozita të shumta arti, çdo vit, një herë në Beograd dhe një herë në Prishtinë. Dhe kjo është ajo që është inkurajuese.

Nëse do të kishit mundësinë t’i dërgonit një mesazh klasës politike në Serbi, cili do të ishte ai? Po për qytetarët e Kosovës?

Zlatoje Martinov: Unë kam dërguar “mesazhe” të përshtatshme klasës politike në Serbi për 35 vjet në tekstet dhe veprimet e mia të shumta. Ata i kanë njohur këto mesazhe për një kohë të gjatë dhe shpesh u përgjigjen atyre me kërcënime. Por mendoj se kjo është gjithashtu një pjesë e pashmangshme e kuptimit primitiv ballkanik të “demokracisë”. Dhe mund t’u thoja qytetarëve të Kosovës: jini të arsyeshëm, mendoni për veten tuaj dhe mos bini pre e narrativave nacionaliste – padyshim joshëse, por të rrezikshme, por në zgjedhje zgjidhni vetëm ata që janë të orientuar sinqerisht drejt vlerave demokratike evropiane, të cilët do të krijojnë lidhje të forta dhe të mira me aleatët euro-amerikanë; politikanë të tillë janë të vetmit që mund ta udhëheqin shoqërinë dhe shtetin e Kosovës drejt një jete më të mirë për të gjithë qytetarët. Çdo gjë tjetër përveç kësaj, ju çon në pasiguri, pasiguri dhe atë që është më pak e dëshiruar – konflikte.