“U martova me dashurinë e jetës sime në një bunker ukrainas – më pas ai u vra”

Mariupol pa fundin e botës. Bombardimet e pamëshirshme ruse i kishin kthyer rrugët në gërmadha dhe oborret në varreza.

Por disa metra nën tokë në qytetin juglindor të Ukrainës, një romancë po lulëzonte.

Valeria Subotina, 33 vjeçe, ishte strehuar në fabrikën e madhe të çelikut Azovstal, bastioni i fundit në qytet, pasi ishte i rrethuar nga forcat ruse në pranverën e 2022-ës.

Ajo ishte strehuar në një nga dhjetëra streha të bombave të epokës sovjetike të ndërtuara për t’i bërë ballë luftës bërthamore, thellë nën fabrikën industriale.

Në bunker – krahas ushtarëve dhe civilëve – Valeria po punonte me brigadën e ushtrisë Azov si oficere shtypi, duke komunikuar tmerret e rrethimit disamujor të Rusisë në mediat globale, shkruan BBC.

Aty, gjithashtu, ishte i fejuari i saj Andriy Subotin, një oficer 34-vjeçar i ushtrisë ukrainase, duke mbrojtur fabrikën.

Dyshja e kishin gjetur njëri-tjetrin përmes punës – Agjencia e Gardës Kufitare të Mariupolit – rreth tre vjet para rrethimit.

Kur Andriy takoi Valerian, ishte dashuri me shikim të parë.

“Ai ishte i veçantë, ishte shumë ngrohtë të ishe pranë tij”, thotë Valeria. “Ai ishte gjithmonë i sjellshëm dhe kurrë nuk refuzoi të ndihmonte askënd”.

Andriy ishte një optimist, thotë ajo. Ai dinte të ishte i lumtur dhe gjente gëzim në gjërat e vogla: moti me diell, buzëqeshjet, shoqëria e miqve.

“Në ditën e parë që u takuam, kuptova se Andriy ishte shumë ndryshe nga të tjerët”.

Brenda tre muajsh, ata ishin vendosur së bashku, duke marrë me qira një shtëpi të vogël njëkatëshe në Mariupol me një kopsht. Çifti filloi të ndërtonte një jetë së bashku.

“Udhëtuam shumë, shkuam në male, takuam miq”, thotë Valeria.

“Ne peshkuam së bashku dhe kaluam shumë kohë jashtë. Vizituam teatro, koncerte dhe ekspozita. Jeta ishte plot”.

Ata vendosën të martoheshin dhe ëndërruan për një martesë të madhe në kishë me familjen dhe miqtë. Ata zgjodhën unazat e martesës.

Valeria la punën e saj dhe filloi të ushqejë anën e saj krijuese, duke shkruar dhe botuar poezi për vitet e mëparshme të luftimeve të ashpra me Rusinë në Mariupol.

“Për disa vjet përpara pushtimit të plotë, isha vërtet e lumtur”, kujton ajo.

Gjithçka ndryshoi në shkurt 2022.

Pranvera solli diellin në kopshtin e Valerisë dhe Andrit dhe lulet e para po shfaqeshin.

“Po fillova të shijoja pranverën,” thotë Valeria. “Ne e dinim për kërcënimet e Putinit dhe e kuptuam se do të kishte një luftë, por nuk doja të mendoja për të”.

Pak ditë para 24 shkurtit, ditën kur filloi pushtimi në shkallë të plotë, Andriy i kërkoi Valerisë të largohej nga qyteti. Ajo refuzoi.

“E dija se çfarëdo që të ndodhte, duhej të isha në Mariupol, duhej të mbroja qytetin tim”.

Javë më vonë, ata ishin të dy nën tokë, në bunkerët Azovstal.

Ata mund ta shihnin njëri-tjetrin vetëm herë pas here, por kur e bënin, ato ishin momente të “lumturisë së pastër”.

Në këtë pikë, Mariupol ishte pranë një katastrofe humanitare.

Goditjet në infrastrukturë kishin ndërprerë furnizimin me ujë dhe energji elektrike në pjesë të qytetit dhe kishte mungesa ushqimore. Shtëpitë dhe ndërtesat e civilëve, gjithashtu, ishin shkatërruar.

Më 15 prill, një bombë e madhe u hodh mbi uzinë. Valeria i shpëtoi vdekjes për pak.

“Unë u gjeta mes trupave të pajetë, e vetmja e gjallë. Nga njëra anë, një mrekulli, por nga ana tjetër, një tragjedi e tmerrshme”.

Ajo duhej të kalonte tetë ditë në një spital nëntokësor në fabrikë me tronditje të rëndë.

“Era e gjakut dhe kalbjes ishte kudo”, thotë ajo.

“Ishte një vend shumë i frikshëm ku ishin shtrirë gjithandej shokët tanë të plagosur, me gjymtyrë të prera. Ata nuk mund të merrnin ndihmën e duhur sepse kishte shumë pak furnizime mjekësore”.

Andriy ishte thellësisht i shqetësuar për Valerian pas lëndimit të saj dhe filloi të planifikonte një martesë pikërisht atje, në bunker.

“Më dukej sikur ishte me nxitim, sikur nuk do të kishim më kohë”, thotë Valeria.

“Ai bëri me duart e tij disa unaza martese nga fletë kallaji dhe më kërkoi të martohesha me të. Sigurisht, thashë që po. Ai ishte dashuria e jetës sime. Dhe unazat tona të bëra me fletë kallaji – ato ishin perfektë”.

Më 5 maj, çifti u martua nga një komandant që ishte në uzinë. Ata kishin një ceremoni në bunker, të veshur me uniformat e tyre si veshje dasme.

Andriy i premtoi gruas së tij se do të bënin një dasmë të mirëfilltë kur të ktheheshin në shtëpi, me unaza të vërteta dhe një fustan të bardhë.

Dy ditë më vonë, më 7 maj, ai u vra në aksion në fabrikën e çelikut, nga granatimet ruse.

Valeria nuk e mori vesh menjëherë.

“Njerëzit shpesh thonë se ndjen diçka brenda kur vdes një njeri i dashur. Por unë, përkundrazi, isha në humor të mirë. Isha e martuar dhe e dashuruar”.

Një nga gjërat më të vështira ishte të mbante një “gungë pikëllimi”, pasi ajo po mbronte qytetin e saj së bashku me “djemtë e saj” – shokët – në Azovstal.

“Isha nuse, isha grua dhe tani jam e ve. Fjala më e frikshme”, thotë ajo.

“Nuk mund të reagoja ashtu siç doja në atë moment. Djemtë e mi ishin gjithmonë pranë. U ulën pranë meje, flinin pranë meje, më sillnin ushqim dhe më përkrahnin”, thotë ajo. “Unë mund të qaja vetëm kur ata nuk po shikonin”.

“Në një moment, mu duk sikur frika për të qenë në zonën e luftës ishte shuar nga pikëllimi. Nuk më interesonte më… Ti thjesht e kupton se ka shumë më tepër njerëz që të presin në botën tjetër, nëse ajo ekziston, sesa këtu me ty”.

Ushtarët ukrainas në Azovstal më në fund u dorëzuan më 20 maj. Valeria e gjeti veten mes 900 robërve të luftës të marra me forcë nga ushtria ruse nga Mariupol.

“Ne i ngulim sytë nëpër dritaret e autobusit ato ndërtesa që donim, ato rrugë që i njihnim aq mirë. Ata shkatërruan dhe vranë gjithçka që doja – qytetin tim, miqtë e mi dhe burrin tim”.

Valeria i mbijetoi 11 muajve të robërisë ruse dhe ka treguar për tortura dhe abuzime. Andriy shfaqej shpesh në ëndrrat e saj.

Në prill të vitit të kaluar, ajo u lirua si pjesë e një shkëmbimi të të burgosurve dhe tani është kthyer në Ukrainë.

Është e vështirë të thuhet se sa njerëz u vranë si rezultat i granatimeve ruse të Mariupolit, por autoritetet lokale thonë se numri i kalon 20,000.

Sipas OKB-së, 90% e ndërtesave të banimit janë dëmtuar ose shkatërruar dhe trupat janë ende në rrënoja.

Me sa di Valeria, trupi i të shoqit mbetet në fabrikën e çelikut Azovstal në qytetin tashmë të pushtuar.

Ndonjëherë, thotë ajo, shikon nga qielli dhe i flet atij.